De barakken van het interneringskamp De Kazemat – Korte Akkers

Tekst Hans van Noort [ hansvannoort@parkstadveendam.nl ]

Veendam wordt op 13 april 1945 bevrijd door de Canadese en Poolse troepen. Jaarlijks herdenken we dit tijdens de dodenherdenking op verschillende plaatsen in de gemeente. Oorlog, vele jaren van uitsluiting, onderdrukking, onvrijheid, geweld, vervolging, deportaties, verraad, vernietigingskampen en noem alle gruweldaden van het naziregiem maar op. Voor de oorlog een lange tijd van bittere armoede, werkeloosheid door de economische crisis. We kunnen ons het niet meer voorstellen. De tijd was anders, we dachten anders. Hitler komt aan de macht in Duitsland. Hier in Nederland ontspruit een politieke beweging, die de naam krijgt van NSB (Nationaal Socialistische Beweging) met als leider Anton Mussert. Velen sluiten zich bij deze beweging aan. De Beweging groeit snel. In 1933 startten ze met 900 leden. Vier jaar later zijn het er al 48.000 en in 1941 - 90.000! (bron: Wikipedia). In de oorlog werken ze openlijk met de bezetter samen.

Harm Deuze woont in Veendam. Bij het uitbreken van de oorlog is hij 27 jaar en lid van de NSB sinds 1934. Hij is een tijdje kringadministrateur en voert diverse p.r. activiteiten uit. In april ’42 bedankt hij voor de NSB.

Redenen:       

• geen vertrouwen meer in Mussert; Hij heeft de eed afgelegd aan Hitler;
• beslist oneens met de Jodenvervolging;
• problemen met de “Groot-Germaansche gedachte;”
• niet eens met de veranderingen binnen de NSB - landsverradelijke houding en hij wordt geconfronteerd met de illegaliteit op het distributiekantoor.

Daar zijn ze niet blij mee bij de NSB. Er worden pogingen ondernomen om hem op andere gedachten te brengen. Dat lukt ze niet! Uiteindelijk wordt zijn verzoek gehonoreerd. Het is dan 29 november ’42. Tussentijds, op 13 augustus 1942, trouwt hij met Johanna Nijenhuis. Samen stichten ze een gezin. Op 2 juli 1943 wordt Harry geboren. Tot de bevrijding werkt Harm op het distributiekantoor, maar dan…

Op 22 juni 1941 vallen de nazi’s met een verrassingsaanval de Sovjet-Unie binnen – Operatie Barbarossa. In 1942 verliezen ze de slag om Stalingrad. Het begin van het einde… De vernietigingskampen draaien op volle toeren. 6 juni ’44 vindt ook de ommekeer in het westen plaats: D-Day. Dan gaat het snel. 3 september wordt Brussel al bevrijd. Een dag later Antwerpen. In bezet Nederland ontstaat een hoerastemming: als het zo door gaat zijn we binnenkort vrij? Dan volgt Dolle Dinsdag op 5 september. Duitsers, NSB’ers, politiek andersdenkenden vluchten voor de oprukkende troepen uit richting het noorden en Duitsland. 14 september veroveren de Amerikaanse troepen Maastricht. Van 17 t/m 25 september volgt de slag om Arnhem en Nijmegen – Operatie market Garden. Het loopt faliekant mis. In december ’44 is het zuiden van ons land (beneden de grote rivieren) bevrijd. In de rest van het land wacht een verschrikkelijke hongerwinter. Eén van de koudste winters  van de 20e eeuw volgt. Tijdens de Kerstdagen proberen de Duitse legers via het Ardennenoffensief een wig te slaan in de linies van de geallieerden. “Op naar Antwerpen.” Het mislukt op het nippertje. Het duurt nog tot het voorjaar van ’45 eer er weer gedeeltes van het land worden bevrijd. Eindelijk ook Veendam – 13 april ‘45.

Op deze dag en de dagen erna worden mensen die “fout” waren geweest opgepakt. Hier en daar gaat het er niet zachtzinnig, zelfs zéér gewelddadig aan toe. Harm Deuze wordt, ondanks dat hij géén lid meer was van de NSB, toch opgepakt en vastgezet in het interneringskamp De Kazemat/Gazelle aan de Korte Akkers.

Gazelle was een soort radarpeilstation van de 1e categorie van de Duitse luchtmacht dat gedurende 1941 en 1945 gebruikt werd voor het onderbrengen van opsporingsradar en gevechtspost. Vanuit het “Kamp” zoals Veendammers het noemden, werden jachtvliegers op het spoor gezet van geallieerde bommenwerpers op weg naar Duitsland.

Na de bevrijding veranderde de naam in De Kazemat en deed het dienst als interneringskamp voor NSB’ers en SS’ers tot eind 1946!

Hij zit daar gevangen tot 16 juni ‘45. Via een aantal ontlastende verklaringen, medische argumenten en het verzoek van zijn echtgenote komt Harm vrij, maar wordt wel onder huisarrest gesteld. 2x per week moet hij zich op het politiebureau melden. Deze situatie duurt tot 30 oktober. Hij wordt ontslagen van zijn werk bij het distributiekantoor. Géén werk en dus heeft het gezin Deuze géén inkomen! Begin 1946 keert het tij. Harm krijgt een nieuwe betrekking bij Jonker Transport Veendam b.v. Zodra het werk voorbij is, richt hij zich op het vrijwilligerswerk voor de kerk en de reclassering. Harm is een maatschappelijk betrokken man met een groot sociaal hart. Over de oorlog wordt thuis niet gesproken. Harry: “daar praatte je gewoon niet over.” Op een gegeven moment vangt Harry - als kind - het een en ander op, als zijn vader met een kennis in gesprek is. Ze hebben beide in een kamp in Veendam gezeten. Die woorden zullen hem niet meer verlaten. Harry heeft een fijne jeugd gehad met veel aandacht. Hij denkt daar met plezier aan terug. In 1968 overlijdt vader Harm. Hij neemt zijn oorlogsverleden mee zijn graf in. Maar Harry blijft zijn verdere leven met de vragen zitten.

Voor Harry gaat het leven door. Hij volgt de Mulo en gaat bij fa. H. van der Woude (schoolmeubilair, meubels, gereedschap e.d.) in Ommelanderwijk werken. Hij werkt er ca. 25 jaar. In die tijd klimt hij op tot bedrijfsleider. Hij trouwt met Tina en krijgen 2 zoons. Helaas gaat Van der Woude volgt een reorganisatie en komt Harry op straat te staan.  Gelukkig vindt hij snel nieuw werk op het ministerie van O, C & W in Den Haag. Hij volgt er een studie waardoor hij een jaar lang slechts de weekenden thuis is. Later verhuist de overheidsdienst naar Groningen, voorloper van wat nu DUO is, gelukkig wat dichterbij. 

De onbeantwoorde vragen knagen nog immer aan hem. Hij wil graag weten of zijn vader goed of fout geweest is in de oorlog.

Er volgt een briefwisseling met het Centraal Archief. Hierin vraagt hij inzage in de niet-openbare archiefbescheiden, die behoren tot het Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging 1945 – 1952. In 2001 wordt die toestemming verleend. Samen met zijn vrouw togen ze richting Den Haag. “Ik had lood in mijn schoenen,” vertelt Harry nog geëmotioneerd. “Je weet nooit wat je aantreft.” Verschillende dossiers mogen ze inzien en er kopieën van maken.

De ontlastende verklaringen over zijn vader komen boven tafel:

• Hij heeft nimmer een vuurwapen gehad;
• Hij heeft om principiële redenen bedankt als lid van de NSB;
• Hij heeft zich verdienstelijk gemaakt door als distributieambtenaar bonkaarten aan onderduikers te verstrekken;
• De geringe aard van de overtredingen.

Hierdoor is vader Harm eind 1945 op vrije voeten gesteld en een jaar later van vervolging uitgesloten. “Strafmaatregel is niet gerechtvaardigd en hij moet onvoorwaardelijk buiten vervolging worden gesteld,” aldus het oordeel van  de advocaat-Fiscaal bij het bijzonder Gerechtshof te Leeuwarden. Wat een opluchting. “Er valt dan wel iets van je af,” beaamt Harry volmondig.

In 2003, hij is dan inmiddels 60, wordt Harry getroffen door een aneurysma in het hoofd. Dit betekent helaas het einde van zijn loopbaan! Hij gaat zich bezighouden met kerkelijk vrijwilligerswerk, tot dat ook niet meer wil.

De bevrijding kwam voor Harry na zijn zoektocht in de archieven en niet op 13 april zoals u kunt begrijpen! Zijn vader wordt gerehabiliteerd en gezuiverd. Genoegdoening volgt. Eindelijk komt Harry weer met zichzelf in het reine. Nu nog zovele jaren later en weer wat op krachten vertelt hij zijn verhaal. Moedig.

Harry, oprecht dank en hopelijk nog een aantal mooie jaren samen met je vrouw, kinderen en kleinkinderen toegewenst.

Met dank aan Riny van der Meer voor het mogen gebruiken van de foto’s en de plattegrond.